Werken als anderen slapen
Inzetten op een gezonde leefstijl van nachtwerkers is een gedeelde verantwoordelijkheid
“Werken in ploegen verstoort onze biologische klok en dat heeft impact op onze gezondheid. Waar nacht- en ploegenarbeid niet kan vermeden worden, is het een gedeelde verantwoordelijkheid van werkgever en werknemer om in te zetten op een gezonde leefstijl en een gezonde werkomgeving”, zegt preventiedeskundige en arbeidsverpleegkundige Hilde Vandenkieboom van IDEWE.
Dat we midden in de nacht niet ongestraft kunnen doen alsof het middag is, heeft alles te maken met onze hormonenhuishouding. Hormonen die ons systeem op actief zetten en andere die ons slaperig maken, worden getriggerd door signalen uit onze omgeving.
“Het functioneren van al de systemen in ons lichaam wordt geregeld door onze biologische klok die een natuurlijk dag- nachtritme volgt van ongeveer 24 uur, het circadiaans ritme. Om ons goed functioneren te kunnen garanderen, zorgt ze ervoor dat er voor alles een tijd is. Het ritme wordt beïnvloed door ‘zeitgebers’ of externe factoren, waarvan licht een hele belangrijke is. ’s Morgens zet het ochtendlicht de productie van het cortisolhormoon in gang en als het ’s avonds donker wordt, triggert dit de aanmaak van melatonine, het hormoon dat ons slaperig maakt. Daarnaast zijn er nog andere factoren die daarop inspelen; de intensiteit van onze activiteiten of het tijdstip waarop we eten of aandacht besteden aan onze sociale contacten geven ons lichaam signalen over ‘dag’ en ‘nacht’.”
Fysieke en psychosociale risico’s
Nachtwerk zorgt er echter voor dat we actief zijn op het ogenblik dat ons lichaam ervan overtuigd is dat we beter slapen en dat we per se de slaap willen vatten als onze hormonenhuishouding alles in het werk stelt om ons scherp en actief te houden. “Onze biologische klok wordt op die manier verstoord”. Ook de spijsvertering moet aan de slag terwijl het eigenlijk in rustmodus is. Onevenwichtige voeding, suikerrijke of vette snacks als tussendoortje en koffie om wakker te blijven behoren dan ook niet tot de gezonde keuze.”
“Het is logisch dat dergelijke tegendraadse handelingen een effect hebben op onze gezondheid. Maag-, darmklachten komen vaak voor bij mensen die nachtarbeid verrichten, net zoals slaapstoornissen die dan weer tot vermoeidheid, stress en concentratieproblemen kunnen leiden. Slaaptekort heeft op zich ook een invloed op de hormonen, die ons gevoel van honger en verzadiging regelen. Daardoor hebben mensen in de nacht vaak meer zin in vet en suiker en is de kans op gewichtstoename, obesitas en diabetes ook groter. Wat in combinatie met minder beweging, en stress dan weer kan leiden tot een grotere kans op hart- en vaatziekten. We zien ook een grotere kans op bepaalde kankers.”
“Er zijn niet alleen lichamelijke gevolgen, ook op psychosociaal vlak zijn er risico’s. Het ‘well being gevoel’ is bij mensen in nachtdienst vaak lager. Een mogelijke verklaring is het gebrek aan synchronisatie met het levensritme van hun gezin. Het uit zich in een grotere kans op relationele problemen en echtscheidingen. Vaak is bovendien ook de combinatie met hobby’s moeilijk. Het bestaan van een goed sociaal netwerk kan daarentegen het welzijn bevorderen.”
Gedeelde verantwoordelijkheid
Sommige mensen ondervinden minder last van het verstoorde dag- nachtritme dan anderen. “Het chronotype, of iemand een ochtend- of een avondmens is, speelt hierin een rol, maar daarnaast zijn ook mentale en fysieke fitheid bepalend. Oudere mensen hebben bovendien meer tijd nodig om te recuperen. Hoe dan ook heb je er als werkgever alle belang bij om werknemers in nacht- en ploegendienst zowel organisatorisch als logistiek te ondersteunen. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid. Het is voor werknemers bijvoorbeeld makkelijker om gezonder te eten als er op het werk een gezond aanbod ter beschikking is of als er koelkasten en microgolfovens voorhanden zijn, waarin mensen hun gezonde maaltijd kunnen bewaren en bereiden.”
IDEWE organiseert opleidingen voor zowel werkgevers als werknemers om beter te leren omgaan met de biologische klok in geval van nacht- en ploegenwerk. Werknemers worden tijdens de workshop gemotiveerd om met praktische tips aan de slag te gaan. Met werkgevers wordt gekeken naar de acties die zij kunnen ondernemen op het vlak van het voedings- en drankenaanbod, infrastructuur en het ploegsysteem.
'Ne vroege en ne late' - ploegendienst en gezonde werknemers (workshop werknemers)
‘Ne vroege en ne late’ – ploegendienst en gezonde werknemers (workshop leidinggevenden)
'Slapen ... En morgen gezond weer op!'