Legionella houdt niet van goed onderhouden installaties
Expert Jan Van Bouwel
Disciplineverantwoordelijke Arbeidshygiëne
Vermijd legionellabesmetting
De legionellabacterie komt algemeen voor in de bodem en in water maar vormt pas een bedreiging voor de mens als ze sterk in aantal kan toenemen. Dit gebeurt vooral in stilstaand water met een temperatuur tussen 25 en 50 graden. Besmetting ontstaat door inademing van zeer kleine waterdruppeltjes met een hoge concentratie legionellabacteriën. Dergelijke neveldruppeltjes worden geproduceerd door bijvoorbeeld luchtbevochtigers, douches of koeltorens. Een degelijk onderhoud van de installatie voorkomt dat legionella zich kan vermenigvuldigen.
Bepaalde soorten legionella, zoals legionella pneumophila, kunnen ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken (legionellose of veteranenziekte). “Bij een normaal gezonde persoon blijven de gevolgen aan blootstelling aan legionellabacteriën in de meeste gevallen beperkt tot griepachtige klachten gedurende enkele dagen, met koorts, hoofdpijn, spierpijn en hoesten”, zegt disciplineverantwoordelijke Medische Preventie Hilde Vanacker van IDEWE. “Vooral bij oudere of verzwakte personen is de kans op een ernstige longontsteking (legionellose) veel groter. Deze longontsteking doet zich pas 2 tot 10 dagen na de blootstelling voor en kan dodelijk zijn wanneer niet tijdig wordt behandeld met de juiste antibiotica.”
Ideale groeiomstandigheden
Als de juiste groeiomstandigheden aanwezig zijn, kan de legionellabacterie zich snel vermenigvuldigen. “In delen van een installatie die onvoldoende worden gebruikt bijvoorbeeld, waar de watertemperatuur langdurig tussen 25 en 50 graden ligt”, zegt disciplineverantwoordelijke Arbeidshygiëne Jan Van Bouwel van IDEWE. “Dit kan in sanitaire- of procesinstallaties het gevolg zijn van een slecht ontwerp, een verkeerde afstelling (boiler ingesteld onder 55 graden), door onvoldoende gebruik (verkalkte of doodlopende leidingen) of door een combinatie van die factoren. Wanneer water langdurig stilstaat of te traag stroomt, zal er ook meer biofilm (een slijm en kalklaagje met levend en dood materiaal) gevormd worden. Dat is een ideale voedingsbodem voor legionellabacteriën. Ook corrosie in oude metalen leidingen zorgt voor vrije ijzerionen in het water die op hun beurt eveneens groeibevorderend werken voor legionella. Een juist ontwerp, een correct gebruik en een degelijk beheer van dergelijke installatie kan de groei van legionella voorkomen.”
“Hetzelfde geldt voor specifieke installaties zoals koeltorens. Die werken onvermijdelijk op temperaturen binnen het ideale temperatuurbereik voor legionellagroei. In dat soort grote installaties is een goed ontwerp in combinatie met een degelijk beheer (controles, biocidedoseringen, onderhoud, …) cruciaal. Dergelijke installaties kunnen immers een waternevel over grotere afstand verspreiden en ook mensen in de omgeving besmetten.”
Beheersplan
“Een veel voorkomend probleem, door slecht ontwerp of een ondoordachte uitbreiding van grote sanitaire installaties, is een gebrekkige circulatie in een deel van de kring, waardoor water langdurig stil staat en de ideale temperatuur krijgt voor legionellagroei. Ook opwarming van koud water door ondoordachte plaatsing van koudwaterleidingen in warme ruimtes of door overlap met warmwaterleidingen en gebrekkige isolatie komt regelmatig voor. Bij oude installaties is de kans groter dat aftappunten minder gebruikt worden of in onbruik geraken en dat er ook dode leidingen aanwezig zijn door aftappunten die in de loop der jaren werden weggenomen. Om dergelijke problemen op te sporen en weg te nemen of te vermijden is een degelijk beheersplan noodzakelijk en dit zowel voor nieuwe installaties als voor bestaande installaties.”
Wetgeving
In Vlaanderen is er een specifieke wetgeving die publiek toegankelijke inrichtingen verplicht om voor hun sanitaire installaties een legionellabeheersplan te maken, als ze voldoen aan de criteria van een hoog- of matig risico-inrichting (Legionellabesluit van 2007). Dergelijk beheer is ook voorzien voor natte koeltorens, tandartskabinetten en exposities. Nieuwe installaties in inrichtingen die onder deze wetgeving vallen dienen bovendien gebouwd te worden volgens de Best Beschikbare Technieken.
Inrichtingen die een installatie hebben waarbij publieke personen blootgesteld kunnen worden aan een aerosol vallen onder bovenvermelde wettelijke bepalingen van het Legionellabesluit. Publiek toegankelijke inrichtingen worden voor hun sanitaire installaties ingedeeld in hoog- of matig risico. Hoogrisico-inrichtingen zijn specifiek gericht op mensen uit de gevoelige groep en betreffen dus vooral de ziekenhuizen, RVT’s en serviceflats. Andere inrichtingen zoals sportclubs, hotels, kinderopvang, publieke zwembaden, … worden ingedeeld in matig risico (niet specifiek gericht op de gevoelige groep) voor zover ze beschikken over een collectieve warmwaterinstallatie.
Voor inrichtingen met een beperkt aantal gebruikers, die niet specifiek gericht zijn op personen uit de risicogroep (ouderen, verminderde immuniteit, rokers …), zijn er vrijstellingen voor de opmaak van een beheersplan mogelijk.
Natte koeltorens vallen steeds onder de bepalingen van het Vlaams Legionellabesluit, ook al behoren ze vaak tot een niet publiek-toegankelijke inrichting zoals een bedrijf. Zij kunnen immers een nevel verspreiden tot buiten de perceelgrenzen en op die manier toch publieke personen besmetten.
Arbeidswetgeving
Andere installaties, in bedrijven waar geen publiek op het terrein komt en waar dus enkel werknemers van het bedrijf zelf of derden gebruik maken van de installaties (sanitair of procesinstallatie), vallen niet onder bovenvermelde Vlaamse wetgeving.
Zij zullen evenwel als werkgever overeenkomstig de bepalingen van de arbeidswetgeving alles in het werk moeten stellen om de risico’s waaraan ze hun werknemers blootstellen in kaart te brengen en te beheersen. Het legionellabeheer voor een werkgever maakt dus deel uit van de globale risicoanalyse binnen het bedrijf. Een bedrijf zal ook via een degelijk ontwerp, voldoende onderhoud en beheersmaatregelen legionellablootstelling van de werknemers moeten vermijden.