Psychosociale zelfredzaamheid bij schokkende gebeurtenissen
Expert Hilde De Man
Preventieadviseur psychosociale aspecten
Psychosociale zelfredzaamheid bij schokkende ervaringen
Terwijl het aantal lichte arbeidsongevallen afnam, blijven de zware ongevallen onveranderd hoog. In 2016 viel er zelfs wekelijks een dodelijk arbeidsongeval te betreuren. Met sensibiliseringscampagnes nemen wij het voortouw om veilig werk vanzelfsprekend te maken. "Maar realisme gebiedt ons om ook klaar te zijn voor het ogenblik dat het noodlot in een organisatie toeslaat", aldus preventieadviseur psychosociale aspecten Katrien Derison.
Aantal ernstige arbeidsongevallen blijft hoog
Als er zich op het werk een schokkende gebeurtenis voordoet, zoals een ernstig of dodelijk arbeidsongeval, verplicht de welzijnswet werkgevers om maatregelen te nemen om posttraumatische stress te voorkomen of te beperken. Om hen daarin te begeleiden, doen veel bedrijven een beroep op Groep IDEWE. "Dat wil niet zeggen dat we bij een crisistelefoon meteen uitrukken", zegt Katrien. "We proberen organisaties ook op dit vlak zelfredzaam te maken."
Schokkende ervaring? Roep niet meteen externe hulp in
Katrien: "In de ideale wereld zijn bedrijven die een hoog risico lopen op schokkende ervaringen goed voorbereid voor het geval het noodlot toeslaat. Maar meestal wordt er pas nagedacht over sensibilisering en opleiding van leidinggevenden nadat er zich effectief al iets ernstigs heeft voorgedaan. We leven allemaal in de utopie dat schokkende gebeurtenissen alleen maar iemand anders overkomen. Helaas is dat niet het geval.”
“Valt er toch iets ernstigs voor? Dan hebben werkgevers of leidinggevenden vaak de neiging om meteen psychologen en anders experts te mobiliseren. Uit bezorgdheid en vanuit de gedachte dat alleen de best mogelijke hulp goed genoeg is. Dat is begrijpelijk. Achteraf wordt dat door de betrokken werknemers vaak als charmant bestempeld, ook al is het in de eerste fase overbodig en kan het verwerkingsproces erdoor vertraagd worden."
Beste hulpverleners zijn bekenden
Katrien: "Krijgen we na een schokkend incident een hulpvraag van een werkgever? Dan volgen we een vast draaiboek dat zijn deugdelijkheid bewezen heeft. Zo bellen we binnen het uur terug om concreet advies te verstrekken. Het komt erop neer dat we de leidinggevenden in het oor fluisteren welke stappen ze moet zetten en wat ze kunnen doen en zeggen. We treden met andere woorden niet in hun plaats op maar fungeren als tussenpersoon.”
“Het is wetenschappelijk bewezen dat het verwerkingsproces veel efficiënter en sneller verloopt als mensen in de uren na een schokkende gebeurtenis door bekenden worden bijgestaan. Deze vorm van interne erkenning is cruciaal. Een vreemde hulpverlener die plots op het toneel verschijnt, wordt eerder vreemd bekeken. Het leidt ook tot extra verwarring omdat het de ernst van de situatie accentueert."
Zorg dat u er bent voor de slachtoffers
Katrien: "Slachtoffers of collega's die het voorval hebben zien gebeuren, zijn in de eerste momenten en uren na het gebeuren ontredderd. Hun lichaam en geest zijn in overlevingsmodus gegaan. Dat kan zich uiten in ongeloof of kwaadheid. Erover praten is op dat ogenblik niet altijd meteen aan de orde en al zeker niet met iemand die ze niet kennen.”
“Het is vooral belangrijk dat verantwoordelijken er gewoon zijn en zorgen voor de basiswensen van betrokkenen. Dikwijls is dit niet meer dan een glaasje water, een ondersteunend gebaar of een luisterend oor. Dat signaal is veel sterker dan een psycholoog ter plekke sturen. Blijven leidinggevenden afwezig? Dan kan dat tot vragen en kwaadheid leiden."
Voorkomen dat schokkende ervaring tot trauma leidt
Katrien: "Er is pas sprake van een risico op trauma als mensen drie maanden na het incident nog steeds niet normaal functioneren. Een schokkende ervaring hoeft echter niet per definitie tot een trauma te leiden. Hoewel de schok van 9/11 enorm was, zijn er eerder weinig mensen met psychische trauma's gesignaleerd, precies omdat de slachtoffers na de ramp heel veel erkenning en informatie kregen. Dat is in eerste instantie wat mensen nodig hebben om een schokkende ervaring op een gezonde manier te kunnen verwerken."
Psycho-educatie om een schok op te vangen
Na de eerste telefonische bijstand bezoekt uw externe preventieadviseur psychosociale zaken de werkvloer. Dat doet hij een drietal dagen na het voorval of, in het meest dramatische geval, na de begrafenis van een slachtoffer.
"Op dat ogenblik is er ruimte om aan psycho-educatie te doen", zegt Katrien. "Het komt erop neer dat we aan mensen die daar behoefte aan hebben uitleggen wat er met hun lichaam en geest gebeurt na een schokkende ervaring. Precies zoals je na een medische ingreep ook graag wil weten hoe de revalidatie zal verlopen, wat je daarbij zal voelen en welke hindernissen je zal moeten nemen.”
“We proberen duidelijk te maken dat de lichamelijke en psychische symptomen die ze na de gebeurtenis ervaren, zoals 's nachts wakker liggen, normale reacties zijn op de abnormale gebeurtenis. Het is belangrijk dat ze dat erkennen en de tijd geven om te normaliseren. Deze opvang gebeurt het best in groep. Betrokkenen die hetzelfde hebben doorgemaakt ervaren op die manier veel steun van elkaar. Bovendien werkt het horen van elkaars verhalen normaliserend en kan dit 'delen in groep' een heel onderling verbindend effect hebben."
Meer informatie? Raadpleeg onze themapagina over preventie en nazorg bij schokkende gebeurtenis en leg uw uitdaging voor aan onze experten.